در سرزمین زیبا و سرسبز گیلان، برنج تنها یک غذای و یک محصول کشاورزی نیست؛ بلکه یک قلب تپنده و نمادی از برکت و فرهنگ زندگی مردم و هویت انهاست. این دانه سفید خوش عطر و دلنشین، از لحظه ای که در دل شالیزار کاشته می شود تا زمانی که بر سفره های گیلانی می نشیند، باور ها و داستان همینطور ایین و جشن هایی زیبا و سنتی را پشت سر می گذارد. باید بدانید که در گیلان برنج نه تنها یک غذای روزمره بلکه عنصری مقدس است که در مراسمات مذهبی، درمانی، ازدواج، شکرگذاری و حتی ایین های کشاورزی نقش پر رنگی ایفا می کند. مقاله پیش رو، نگاهی ست به جایگاه برنج در مراسمات سنتی گیلان، سفری دل انگیز به دنیای ایین ها و جشن هایی که نشان می دهند که چگونه یک دانه کوچک می تواند موجب حفظ یک سنت بزرگ باشد.
جایگاه برنج در مراسمات سنتی گیلان، نماد برکت در ایین های محلی
در پایان فصل برداشت، کشاورزان گیلانی اخرین مشت از ساقه های برنج را به عنوان ورزا مشته نگه می دارند و ان را به گاو نر می دهند تا در سال بعد نیز محصولی پر باری داشته باشند. این کار به نوعی نشان می دهد که مردم گیلان تشکر ویژه ای از دام و طبیعت دارند. یک پیوند عمیق و بزرگی میان خاک، دام، زندگی روستایی در این ایین وجود دارد.
جشن خرمن و ایین شکرگذاری؛ سپاس از زمین و اسمان
جشن خرمن و ایین شکرگذاری؛ سپاس از زمین و اسمان
یکی دیگر از سنت های ریشه دار در گیلان بسیار برگذار می شود جشن خرمن پس از پایان فصل برداشت برنج است. این جشن نشان دهنده پاسداشت زحمت شالیکاران و نوعی ایین شکرگذاری به درگاه خداوند و طبیعت همینطور زمین محسوب می شود. مراسم به این صورت می باشد که کشاورزان بهترین لباس محلی خود را می پوشند، موسیقی سنتی نواخته می شود و زنان غذا های محلی برنجی مانند باقلا پلو، شامی برنجی، ترشه برنج می پزند و یک روز شاد پر از خوشحالی و سرور را در کنار هم می گذرانند. گاهی این جشن ها با مسابقاتی مانند ورزاچینی ( کشتی محلی گاو ها) بازی های بومی یا نمایش های محلی نیز برگذار می شود.
در ایین شکرگذاری برخی از روستایییان و کشاورزان پیش از برداشت، گوشه ای از مزرعه را با خوشه های طلایی برنج تزیین می کنند و به نیت سلامتی خانواده و برکت سال اینده دعا می خوانند. در برخی از روستاها، تکه هایی از نخستین دسته های برنج را به بزرگان و یا مسجد محله اهدا می کنند.
عروس و برنج؛ جشن اغاز زندگی مشترک
از مراسمات جالب دیگر گیلان می توان به مراسم ازدواج گیلانی ها اشاره کرد. در این مراسم روی سر عروس در لحظه ورود به خانه داماد برنج می پاشند. این کار نشانه ای از ارزوی فراوانی، زایش، برکت و خوشبختی برای زوج جوان است. برخی از خانواده های دیگر در سینی نان محلی و برنج می گذارند و به عروس داماد هدیه می دهند.
برنج در سفره های ایینی
برنج در سفره های ایینی
در سفره های هفت سین برخی از گیلانی ها، گاهی برنج پخته، تزیین شده با تخم مرغ رنگی و مرغ محلی نیز دیده می شود. برنج و نان، در این سفره ها به عنوان نمادی از برکت و خوراک همیشگی جای دارد. حتی اگر برنج جزوی از اجزای هفت سین نباشد اما بازهم جای پر رنگی در سفره هفت سین گیلانی ها به خود اختصاص داده است.
اش برنج برای درمان
اگر کسی در گیلان دچار سرماخوردگی یا بیماری شود، اش برنج برایش می پزند. این غذا که نوعی حریه ی سبک با سبزی و گاهی مرغ است ارزش درمانی دارد و هم ریشه در باور شفا بخشی محلی دارد. مردم محلی بر این باورند که خواص ارامبخش برنج کنار سیر و، پیاز و سبزی های محلی باعث می شود که بیمار زودتر خوب شود.
اولین خوشه برنج، حرمت به طبیعت
در برخی دیگر از مناطق گیلان، کشاورزان اولین خوشه ی بریده شده از شالیزرا را به نیت برکت به دیوار انبار یا خانه هایشان اویز می کنند. این خوشه خشک شده نشانه ای از تعویذ از سال گذشته باقی می ماند تا سال بعد، به عنوان حافظ برکت در مزرعه عمل می کند.
برنج در جشن های برداشت پاییز
پس از برداشت شالی، در برخی از روستا ها مراسم کوچکی با نام جشن درو برگذار می شود. زنان با لباس های محلی غذا هایی بر پایه برنج می پزند، اواز های محلی خوانده می شود و کشاورزان به شکرانه نعمت برنج یک روز جشن می گیرند.
غذاهای محلی گیلان اکثرا با برنج سرو می شود. خوراک هایی مثل باقالی قاتوق، مرغ ترش، شامی رشته، و ترشه تره بدون برنج معنایی ندارد. حتی باید بدانید که سبک پخت برنج در گیلان متفاوت تر است، حتی طرز دم کردن ان که یک مهارت خانوادگی به حساب می اید.
باور های بومی پیرامون برنج
باور های بومی پیرامون برنج
در فرهنگ گیلان، برنج مظهر پاکی است. برخی از انها باور دارند که اگر مقداری برنج در اتش بیاندازند، می تواند بدی را از خانه دور کند. یا پاشیدن برنج در مسیر کسی که سفر می رود، نمادی از ارزو سلامتی و بازگشت پربرکت اوست.
نقش برنج در نذری ها و عذاداری ها
در مراسمات مذهبی، پخت غذا بدون برنج تقریبا غیر ممکن است. برنج در تهیه نذری هایی مثل قیمه، عدس پلو،باقلاپلو نقشی مرکزی دارد. گیلانی ها باور دارند که دادن برنج به نیت اموات یا سلامتی فرزندان، برکت سفره انها را دو برابر می کند.
کلام اخر
همانطور که در مورد جایگاه ویژه برنج در مراسمات</a> سنتی گیلان گفتیم، برنج فراتر از خوراکی می باشد. این گیاه مقدس و پر کاربرد، در دل ایین ها، مناسبت ها، بارو ها، دعا ها و حتی درمان ها جای به خصوصی دارد. از تولد گرفته تا ازدواج، بیماری، مرگ، عیاد و جشن ها هیچ نقطه ای از گیلانی ها را نمی توان بدون برنج دید. شناخت این نقش ها و سنت ها، نه تنها درک بهتری از فرهنگ گیلان به ما می دهد، بلکه نشان می دهد چطور یک محصول می تواند هویت یک ملت باشد. کی فکر می کرد محصولی که علاوه بر ارزش غذایی بالا، ارزش بزرگی در فرهنگ و باور مردم دارد؛ و برای مردم یک ملت برکتی بزرگ به حساب می اید.
